In een uitzending van het actualiteitenprogramma EenVandaag van 30 januari 2014 wordt gesteld dat Turks-Nederlandse jongeren worden geïndoctrineerd met ideeën van islamgeleerde Fethullah Gülen. Jongeren zouden naast het krijgen van huiswerkbegeleiding ook gedwongen worden het gedachtegoed van Gülen te bestuderen. “Dat blijkt uit onderzoek”, stelt EenVandaag. “In de uitzending van EenVandaag volgt de ene leugen de andere in hoog tempo op”, zegt Alper Alasağ, die aan het woord komt in de uitzending als een woordvoerder van de Gülenbeweging. Na lezing van onze bezwaren staat EenVandaag echter nog steeds achter de uitzending en weigert bronnen prijs te geven.

Is de Gülenbeweging inderdaad zo gevaarlijk als EenVandaag het schetst? Wie heeft gelijk? Zaman Vandaag onderzoekt vier beweringen afkomstig uit de betwiste uitzending.

1. Jongeren worden geïndoctrineerd door de Gülenbeweging

Het Cosmicus Montessori Lyceum (CML) in Amsterdam is een van de scholen waar leerlingen heimelijk worden geïndoctrineerd door de fundamentalistische Gülenbeweging, stelt EenVandaag. “Dat is belachelijk”, zegt algemeen secretaris van Stichting Cosmicus Ercan Torun, als Zaman Vandaag de aantijgingen van de oud-leerling aan hem voorlegt. “Wereldburgerschap staat aan de basis van de school. Zonder onderscheid te maken in religie of ras. Iedereen die daaraan twijfelt, is welkom om een kijkje te nemen op de school.”

Trudy Coenen, die les geeft op het Montessori College Oost in Amsterdam en in het verleden les heeft gegeven op het CML, reageert verrast op de uitzending. Coenen werd in 2010 uitgeroepen tot Leraar van het Jaar. “Het is gewoon niet waar. Het zijn pertinente leugens”, zegt Coenen. “Een leerling van mij, die eerder op Cosmicus zat, sprak ik de dag na de uitzending. Ik vroeg haar ‘Hoe vaak moest jij bidden?’ Ze zei ‘Je hoeft helemaal niet te bidden’. En op mijn volgende vraag ‘Hoe vaak moest je in de pauze bij een begeleider komen en boeken lezen van Gülen?’, antwoordde ze ‘Je hoeft helemaal geen boeken te lezen’. Het klopt dus gewoon niet. Verder kan ik ook uit eigen ervaring zeggen dat er helemaal niets van waar is.”

Roddel en achterklap

Coenen benadrukt dat ze juist positieve ervaringen heeft gehad op de school. “Mijn vriendin werkt er nog steeds, als ik een toegewijde collega ken, dan is zij het wel. Op de school werkt een team van mensen dat hard werkt om een hoge onderwijskwaliteit te garanderen, met diversiteit bezig te zijn en inhoudelijk gezien een zo goed mogelijk studieprogramma te bieden. De houding van EenVandaag verdienen zij dan ook absoluut niet!”, zegt ze.

Ze heeft ook kritiek op de journalistieke werkwijze van EenVandaag. “Het is roddel en achterklap. EenVandaag baseert zich op woorden van een jongen, een leugenachtig iemand die van school is gestuurd omdat hij zich onbeschoft gedroeg. Een goede journalist hoort hoor en wederhoor toe te passen, dus had EenVandaag ook de school moeten bellen en hun mening moeten vragen. Het was eenzijdig en overdreven”, aldus Coenen.

Vlak na de uitzending stuurde Coenen EenVandaag een mail met, onder meer, de volgende opmerkingen:

“Ik zag vanavond in de uitzending van EenVandaag een reportage over de Gülenbeweging en heb zelden een slechtere uitzending gezien. […]Vage beschuldigingen over indoctrinatie, islamisering, hersenspoelen van kinderen. Het is gewoon niet waar. Het had de makers van de reportage gesierd als ze een poging hadden gedaan om objectief te zijn en om het verhaal ook van de andere kant te belichten. […] Het Cosmicus probeert ‘Nederlandser’ te zijn dan welke school dan ook. […] Als ik ergens niet tegen kan, dan is het wel oneerlijkheid en partijdigheid.”

EenVandaag heeft ook gereageerd op Coenens mail. Coenen werd vorige maand nog geïnterviewd door EenVandaag. “Ik heb ze verteld dat ik nooit meer kom. De volgende dag belden ze meteen, ze waren geschrokken van mijn mail. Ik zei: ‘Dan staan we 1-1, want ik ben ook geschrokken van uw niveau van journalistiek’. Ze boden aan een schriftelijk reactie te plaatsen op hun website, maar ik heb gezegd dat ik dat niet voldoende vind. Ik wil dat ze een reportage komen maken over hoe het daar werkelijk aan toe gaat. Als ze dat niet doen, en ze hebben mij weer eens nodig voor iets actueels, dan zeg ik: ‘Zoek het maar uit’.

2. De Gülenbeweging runt illegale studiehuizen en internaten

Die ‘studiehuizen’ en internaten zouden volgens EenVandaag “opereren in het verborgene, volledig buiten iedere vorm van inspectie van de overheid om”. Behalve het feit dat EenVandaag niet duidelijk is over welke ‘studiehuizen’ precies illegaal zijn, wordt er bovendien geen bewijs geleverd voor de bewering dat er honderd ‘studiehuizen’ van de Gülenbeweging zouden zijn in Nederland. Maar de beschuldiging van illegaliteit is toch de meest opmerkelijke beschuldiging. Waar EenVandaag die beschuldiging op baseert, wordt in het ongewisse gelaten.

In juli vorig jaar publiceerde de gemeente Amsterdam een onderzoeksrapport als reactie op een uitzending van actualiteitenprogramma Nieuwsuur over de Gülenbeweging waarin soortgelijke beschuldigingen naar voren werden gebracht als in de uitzending van EenVandaag. Na de uitzending plaatste Nieuwsuur een rectificatie op zijn website in verband met onwaarheden die in de uitzending naar voren werden geschoven.

In het onderzoeksrapport van de gemeente Amsterdam staat dat het gaat om “studentenhuizen” zonder “internaatvoorzieningen”. Verder staat in het rapport dat de adressen van de studentenhuizen bekend zijn, de woningen voldoen aan “de landelijke veiligheidsregels die gelden voor kamerbewoning door studenten”. Ook staat in het rapport dat alle studenten die in de huizen wonen ouder dan 18 jaar en bekend bij de gemeente zijn.

3. De Gülenbeweging belemmert de integratie

Bovenstaande bewering in de uitzending komt van SP-Tweede Kamerlid Sadet Karabulut. In 2008 beweerde Karabulut al dat de Gülenbeweging “staatsgevaarlijk” zou zijn. Dat was het begin van de ophef in Nederland over de beweging. Haar uitspraak volgde op een uitzending van het televisieprogramma Nova in de zomer van 2008, waarin de beweging ervan beschuldigd werd een dubbele agenda te hebben. Als reactie op de uitzending stelden Karabulut en CDA-Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg schriftelijke vragen aan de toenmalige minister van Wonen, Wijken en Integratie, Ella Vogelaar.

Daarop liet Vogelaar de beweging onderzoeken door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). De AIVD concludeerde dat de Gülenbeweging “niet staatsgevaarlijk” is: “De AIVD heeft geen concrete aanwijzingen dat de Gülenbeweging niet integratief zou zijn of betrokken zou zijn bij steun aan terrorisme of religieuze radicalisering. Onze conclusie is dan ook dat er geen sprake is van een bedreiging voor de nationale veiligheid of de democratische rechtsorde”.

Positieve bijdrage

Critici waren echter nog steeds niet overtuigd. In januari 2009 verklaarde Anita Fähmel, raadslid voor Leefbaar Rotterdam, in een notitie dat de beweging wel gevaarlijk zou zijn. De Rotterdamse gemeenteraad was het daar echter niet mee eens en concludeerde dat er geen reden is om de samenwerking met organisaties die aan de Gülenbeweging gelieerd zouden zijn, te verbreken.
Het duurde niet lang voordat Karabulut met een nieuwe beschuldiging op de proppen kwam tegen de beweging, die ze de afgelopen vier jaar zowel binnen als buiten de Tweede Kamer is blijven herhalen, namelijk dat de beweging integratie belemmert. Die beschuldiging uitte ze ook in de uitzending van EenVandaag.

Vreemd, want uit het onderzoeksrapport ‘De Fethullah Gülenbeweging in Nederland’ uit 2010, dat opgesteld is door de antropoloog professor Martin van Bruinessen (Universiteit Utrecht) in opdracht van de toenmalige Minister voor Wonen, Wijken en Integratie Eberhard van der Laan (PvdA), blijkt juist dat de Gülenbeweging “een positieve bijdrage” levert aan de integratie vooral Turkse Nederlanders.

Succesvol geïntegreerd

Ook de uitspraken van voormalig minister Piet Hein Donner namens het kabinet tijdens een algemeen overleg in de Tweede Kamer over de Gülenbeweging in 2010, sluiten aan op Bruinessens bevindingen. Donner benadrukte dat Gülen-geïnspireerden succesvol zijn wat betreft integratie in de Nederlandse samenleving, doorgaans hoogopgeleid zijn en zelden werkloos zijn.

In de uitzending komt ook Erik-Jan Zürcher, hoogleraar Turkse Talen en Culturen aan de Universiteit Leiden, aan het woord. Hij stelt dat het “heel erg moeilijk” is om los te komen van de Gülenbeweging. “Er is een hoge mate van sociale druk. Je komt er niet makkelijk van los.” Bruinessens onderzoek spreekt die bewering tegen. Volgens het onderzoek van de antropoloog is er “weinig echte dwang” binnen de beweging en is geen sprake van belemmering van “uittreding”.

4. Gülen treedt naar buiten als een open en liberaal persoon, maar in werkelijkheid is hij groot voorstander van segregatie en de conservatieve islam

Opmerkelijk is dat de Gülenbeweging door islamistische bewegingen en organisaties beschouwd wordt als te liberaal en progressief, terwijl andere Gülen-critici juist claimen dat de beweging pro-segregatie en conservatief is. Zo schreef Jacob Hoekman van het Reformatorisch Dagblad vorig jaar in een column dat salafistische organisaties in Nederland, die in tegenstelling tot de Gülenbeweging soms wél radicaliseren, doorgaans “scherpe kritiek” op de beweging hebben. Hoekman: “De beweging doet in hun ogen veel te veel water bij de islamitische wijn door zo makkelijk met christenen en niet-gelovigen om te gaan. Niet voor niets is Saoedi-Arabië een van de weinige landen waar géén Gülenscholen zijn: die zijn niet zuiver islamitisch in Saoedische ogen.”

Beschuldigingen houden geen steek

Recente projecten laten zien dat Gülen-geïnspireerden niet alleen praten over het belang van interreligieuze en interculturele dialoog, maar het woord ook bij de daad voegen. Een recent voorbeeld waaruit dat blijkt is het ‘moskee-cemhuis project’: de bouw van een soennitisch en alevitisch gebedshuis onder hetzelfde dak. Gülen is de bedenker van het project. De eerste steen van het project is op 8 september vorig jaar gelegd in Ankara. “Waarom zou iemand die pro-segregatie is, een project starten dat als doel heeft segregatie te bestrijden?”, zegt Alasağ. “De beschuldigingen van Gülen-critici houden geen steek.”

“Als je een persoon écht wil leren kennen, dan zul je in dialoog moeten treden met die persoon”, zo luidt een van de uitspraken van Gülen. Alasağ is het daar mee eens. “Als mensen, bijvoorbeeld moslims en joden, de tijd nemen om elkaar te leren kennen, dan zien ze vaak in dat ze, ondanks religieuze verschillen, eigenlijk best veel gemeen hebben. Ze vinden elkaar immers in universele menselijke waarden.”

Onjuiste vertalingen van Gülens woorden

Ook worden in de uitzending van EenVandaag Gülens woorden, bewust of onbewust, verkeerd vertaald.

Het gaat om de volgende quote:

“İki asırdan beri küfür dünyası tarafından istismar edilen bir dünyanın yeniden başkalarının eline düşüp istismar edilmemesi için inanan insanlar, bu ülkenin insanları gitsin ticari sahadan iktisadi sahaya kadar, oradan irşad zeminine kadar […]”

Die quote is als volgt vertaald door EenVandaag:

“De islamitische wereld wordt al twee eeuwen misbruikt door de westerlingen. Om onze wereld niet weer door hen te laten misbruiken moeten de gelovigen van Turkije economisch gezien de macht overnemen in het Westen en hen zo het recht pad wijzen.”

Die vertaling klopt niet. De vertaling suggereert dat Gülen een radicaal-islamitische, anti-westerse wereldvisie heeft. Maar nergens in de quote staat iets over “westerlingen”, “onze wereld” en het overnemen van de macht in het Westen.

De juiste, letterlijke, vertaling is:

“Om te voorkomen dat de [islamitische] wereld, die sinds twee eeuw geleden wordt uitgebuit door de ‘küfür dünyası’ [zie vertaling hieronder], niet weer beheerst en misbruikt wordt door anderen, kunnen gelovige mensen, mensen in dit land [Turkije], op het gebied van de handel tot de economie en het wijzen van het rechte pad […]”

De rest van de quote is weggelaten door EenVandaag en ingevuld met de volgende stuk tekst:

‘[…] de macht overnemen in het Westen en hen zo het recht pad wijzen’.

Terwijl Gülen stelt dat “gelovige mensen” en mensen in Turkije wat betreft handel, economie en onderwijs op hetzelfde niveau als het Westen zouden moeten komen om te voorkomen dat ze misbruikt worden door de ‘küfür dünyası’. ‘Küfur dünyası’ is een complexe term. Het betekent letterlijk ‘de wereld van gescheld’. Gescheld oftewel gefoeter, gekanker, getier of geschimp. Daarmee doelt Gülen absoluut niet op het westen of westerse mogendheden. Hij doelt op malafide, kwaadaardige constructies oftewel ‘machten’, waaronder personen, groepen, organisaties of bedrijven die de islamistische wereld uitbuiten. Het gaat dus niet om staten, landen of een bepaald deel van de wereld, zoals het Westen.

Nieuwsuur

Net als in de uitzending van EenVandaag, werd ook in de uitzending van Nieuwsuur over de Gülenbeweging in juli vorig jaar , een bijzondere vertalingsfout gemaakt. Bij een fragment uit de film The Message van de Syrisch-Amerikaanse regisseur Moustapha Akkad, over een periode uit het leven van de profeet Mohammed, staat als ondertiteling:

“In de naam van Allah winnen we van de Christenen”.

De juiste vertaling had moeten zijn:

“In de naam van Allah kunnen jullie bepaalde problemen doorstaan”.

Het woord christenen blijkt in de hele film niet voor te komen. Dat ontdekte Oktay Başaran van de televisieomroep Demet TV.