Fethullah Gülen

De inspiratiebron van Hizmet

Gulen in het kort

Wie is Gulen? Wat is zijn gedachtegoed? Hoe is de Hizmet-beweging rondom hem ontstaan? En wat is zijn huidige invloed op de beweging in Nederland?

De meeste mensen kennen Gulen vanwege zijn decennialange toewijding aan onderwijs, liefdadigheid en dialoog. Hiervoor heeft hij ook meerdere erkenningen ontvangen. Hij hoopt bij te dragen aan duurzame wereldvrede en roept anderen daartoe op. Een aanzienlijk aantal mensen hebben gehoor gegeven aan zijn boodschap en zetten zich ook daarvoor in.

Er is veel controverse rondom Gulen, welke soms gepaard gaat met verschillende en zelfs tegenstrijdige beschuldigingen. Zo werd Gulen door sommige critici van hem uitgemaakt voor een ogenschijnlijk dialooggezind imam die een geheime agenda heeft om de wereld te islamiseren en de sharia te brengen. Tegelijkertijd zijn er critici die Gulen uitmaken voor een geheime kardinaal van het Vaticaan die ook voor de CIA en MOSSAD werkt om de islam een halt toe te roepen en zelfs de islamitische wereld van binnenuit te bekeren tot het christendom. Onlangs is daar de beschuldiging van het zijn van een terrorist bijgekomen. Desondanks blijft een grote groep sympathisanten van Gulen zich inzetten voor meer ‘hizmet’. Het antwoord voor die standvastigheid kan gevonden worden door in vogelvlucht te bekijken wat Gulens ideeën zijn en hoe Hizmet is ontstaan rondom deze ideeën.

Gulens beginjaren

Zo werd Gulen de persoon die wij vandaag de dag kennen als inspiratiebron van Hizmet.

In 1941 werd Fethullah Gulen als tweede kind geboren in de provincie Erzurum, ten oosten van Turkije. Zijn vader, imam en preker, en zijn moeder, een vrome huisvrouw, brachten hem groot in de soefi-traditie van de islam. Met de jaren begeeft Gulen zich in de voetsporen van zijn vader en krijgt lessen van meerdere vooraanstaande geleerden. Hij heeft traditioneel islamitisch onderwijs afgerond. Naast de kennis die deze verschillende figuren hebben bijgebracht, geeft Gulen aan dat hij vooral ook geraakt werd door het goede gedrag en ethiek van deze mensen.

Twee uitersten

Op zijn 20ste verhuisde Gulen van het conservatieve oosten naar het seculiere westen van Turkije. Hij was als beginnende staatsprediker aangesteld in de stad Edirne, de grensprovincie aan Griekenland en Bulgarije die het andere uiterste van Turkije vormde. Met de veranderde leefomgeving kwam Gulen op jonge leeftijd in contact met twee uiterste kanten van Turkije. In die jaren viel hij als jonge imam en preker op door zijn passie en kennis, waarmee al snel mensen geïnteresseerd raakten in zijn preken.

Ontstaan van Hizmet

Langzamerhand begon de Hizmet-beweging vorm te krijgen.

Na een aantal jaar werd Gulen door de staat aangesteld in de kustprovincie Izmir. Hier werd er meer gehoor gegeven aan Gulens oproepen tot actie. In die jaren sprak Gulen vaak over de problemen van moslims en wat er naar zijn mening gedaan moest worden om deze problemen te overstijgen. ‘Problemen die door mensen in het leven worden geroepen, kunnen alleen opgelost worden door mensen’, zei hij. Naar zijn mening moest er veel achterstand ingehaald worden, maar dat kon niet van bovenaf opgelegd worden aan mensen. Bovenal moest dit een weloverwogen beslissing van ieder individu zijn.

Zijn beginjaren in Izmir vielen samen met roerige tijden met veel conflicten, verdeeldheid, polarisatie en geweld. Gulen deed iets wat voor andere predikers in zijn tijd ongekend was: hij zocht de plekken van conflicten op. Daar riep hij mensen van verschillende achtergronden tot kalmte toe en deze dialooginitiatieven wierpen langzamerhand hun vruchten af.

Steeds meer mensen kwamen naar zijn preken en lezingen en in diezelfde jaren begonnen rondom zijn ideeën een groep te ontstaan. Op eigen initiatief namen sommigen zijn toespraken op cassettebandjes en verspreidden deze aan mensen die er niet bij konden zijn. Daarmee steeg ook in andere delen van Turkije de interesse voor deze gepassioneerde spreker, waarop Gulen met de tijd vanuit heel Turkije werd uitgenodigd om te komen spreken.

Gulen gaf vaak aan dat de achtergestelde positie van moslims vooral voortkwam uit een gebrek aan gedegen onderwijs. In die tijd namen veel studenten deel aan gewelddadige opstanden, waardoor ouders argwanend stonden ten opzichte van het reguliere onderwijs. Zij hechtten daarom meer belang aan de moskee. Tegen hen zei Gulen: ‘we hebben genoeg moskeeën en te weinig scholen. Als je morgen komt te overlijden zijn er genoeg moskeeën te vinden waar je uitvaart plaats kan vinden. Maar we hebben niet voldoende educatieve centra en scholen om tijdens ons leven tot bloei te komen.’ Achteraf blijkt dat met deze boodschap het fundament was gelegd voor wat we nu kennen als de ‘Hizmet-beweging’.

Stijgende populariteit

De mensen die zich rondom Gulen verzamelden, vroegen dikwijls ‘wat kunnen wij doen?’ Dergelijke vragen om advies bleef Gulen krijgen over de jaren en  zijn antwoord was in algemene zin vaak hetzelfde: meer onderwijs, dialoog en liefdadigheid. Deze drie dingen waren onvermijdelijk om de grootste problemen van de mensheid tegen te gaan, respectievelijk onwetendheid, verdeeldheid en armoede.

Toen in Izmir de eerste school werd opgericht door Hizmet-sympathisanten, was een mijlpaal bereikt. Deze ‘Yamanlar koleji’, zoals die school heette, zond tegelijkertijd ook een signaal af aan andere sympathisanten uit de rest van het land die iets wilden doen, om ook dezelfde stappen te ondernemen. De mensen die in Izmir Gulen bezochten, bezochten ook dikwijls deze school en deden inspiratie op. Eenmaal thuis hebben zij ook vergelijkbare instellingen opgericht. Zo ontstond binnen korte tijd een netwerk van vergelijkbare initiatieven, allen opgericht door Hizmet-sympathisanten.

“Onderwijs is altijd al de meest belangrijke weg geweest naar het dienen van je land.”

Gulen zag in eerste instantie het belang in voor onderwijs als oplossing voor de problemen van moslims, maar trok dat later breder naar problemen van de gehele mensheid. Daarover zei hij: “Onderwijs is altijd al de meest belangrijke weg geweest naar het dienen van je land. Nu we leven in een mondiaal dorp is onderwijs de beste manier om de mensheid te dienen en om de dialoog met andere beschavingen helpen verwezenlijken.”

Hoewel Gulen vaker om advies werd gevraagd, trok hij zich op bepaalde momenten bewust terug. Zijn rol als inspiratiebron wilde hij behouden, want het was volgens hem belangrijk dat de initiatieven die mensen ondernamen, vooral hun eigen verantwoordelijkheid bleef. Ondanks dat steeg zijn populariteit steeds meer rond de jaren ’90.

Verschuiving naar dialoog en tegengaan van verdeeldheid

Een nieuw tijdperk binnen Hizmet en Gulens leven.

Na de Koude Oorlog verschoof de angst voor communisme naar de angst voor de islam. Daarbij groeide het geluid dat een ‘botsing der beschavingen’ nabij was. Gulen vreesde ervoor dat deze gedachte als een self-fulfilling prophecy uit zou komen als men zich niet actief ging inzetten voor wat hij ‘een dialoog der beschavingen’ noemde.

“Dialoog met mensen met andere overtuigingen is vandaag de dag een must.”

In het verdeelde Turkije van de jaren ’70 had hij al de eerste stappen daartoe gezet. Zo zocht hij van kunstenaars tot wetenschappers, academici tot politici, en andere prominente Turken op, om te proberen rondom gedeelde waarden bijeen te komen. Gulen zijn bekende uitspraak daarover is: “Dialoog met mensen met andere overtuigingen is vandaag de dag een must. De eerste stap om dit tot stand te brengen is om het verleden te vergeten, polemische woordenwisselingen te negeren en voorrang te geven aan overeenkomsten. Er zijn altijd meer overeenkomsten aanwezig dan verschillen.”

Toen Gulens streven tot verbinding in Turkije uiteindelijk in de jaren ‘90 tot een succes uitgroeide, besloot hij ook religieuze leiders van verschillende gemeenschappen op te zoeken. Zo bezocht hij vanaf medio jaren ‘90 de Grieks-orthodoxe patriarch Bartholomeus I, de Armeens orthodoxe patriarch, de hoofdrabbijn van Turkije, de Sefardische hoofdrabbijn van Israël Eliyahu Bakshi-Doron en in 1998 toenmalig Paus Johannes Paulus II. Sympathisanten van Gülen raakten hierdoor geïnspireerd en zetten wereldwijd  dialooginstellingen op. Zo ook werd door Hizmet-sympathisanten de Nederlandse stichting Islam & Dialoog opgericht in 1998. Vooral na de aanslagen van 11 september kreeg deze stichting het heel druk, omdat meer mensen actief op zoek gingen naar moslims als gesprekspartner.

Sinds het nieuwe millennium is de Hizmet-beweging steeds meer gaan investeren in meer dialoog. Dat hield in dat er contacten werden gelegd met mensen van andere gemeenschappen. Dat bracht ook met zich mee dat mensen van allerlei pluimage weet kregen van de Hizmet-beweging en Fethullah Gulen. Zo groeide in korte tijd Hizmets populariteit in het Westen.

Zijn relatie, invloed, einddoel

Wat Gulen wil bereiken, en hoe hij Hizmet beïnvloedt..

Aansturing

Gulen hecht veel waarde aan individuele ontplooiing. Dat geldt ook wat betreft zijn verstandhouding ten opzichte van zijn volgers. Gulen koos namelijk in een redelijk vroeg stadium ervoor om de inspiratiebron van de Hizmet-beweging te blijven en niet de leider ervan te worden. Het verschil in beide zit erin dat hij zijn volgers vooral aanmoedigt zelf verantwoordelijkheid te dragen voor hetgeen dat gedaan moet worden. Daarmee zijn de Hizmet-sympathisanten de touwtrekkers van de activiteiten die zij ontplooien. Wel levert Gulen een bijdrage wat betreft de focus op een bepaald onderwerp, zoals onderwijs en dialoog. Daar wordt op gedoeld wanneer er wordt gesproken over ‘inspiratie’. Gulen is op hoge leeftijd en heeft een prille gezondheid. Door de inspiratiebron te blijven, blijft hij op deze wijze uit de weg van de beweging die onderhand vele duizenden sympathisanten omslaat, in verschillende landen aanwezig en actief is in allerlei velden. Het zou tevens ook niet realistisch zijn te verwachten dat één man dit allemaal zou kunnen aansturen.

Invloed

Eerdergenoemde houdt niet in dat Gulen gewaarborgd is van invloed uitoefening op zijn volgers, integendeel. Wekelijks verschijnen teksten en toespraken van Gulen waarin hij zijn volgers toespreekt. Hieronder volgt een fragment uit zijn wekelijkse lezing waarbij hij zijn volgers adviseert geduldig om te gaan met de zware dingen die zij meemaken. Dit is naar aanleiding van de heksenjacht die Hizmet-sympathisanten op de wereld nu meemaken.

Soms beantwoordt Gulen in deze teksten en toespraken vragen die hij heeft ontvangen. Zijn sympathisanten kunnen naargelang zijn hoge leeftijd en zijn gezondheid dat toelaten ook bij hem langs om vragen te stellen. Gulen schetst in dergelijke gevallen maar een algemene denkkader, vanuit zijn overtuiging dat ieder land en regio haar eigen gevoeligheden bevat en één persoon zoals hijzelf onmogelijk al die nuances in acht kan houden en daar recht aan toedoen.

Doel

Wat betreft het doel die Gulen en Hizmet nastreeft, zegt hij: “Wij geloven erin dat waar wij ons voor hebben ingezet al deze jaren zowel goed is voor het bestwil van de mensheid, als dat wij daarmee Gods tevredenheid kunnen winnen. Daardoor hebben wij ons altijd hard gemaakt voor onderwijs, dialoog en meer.”

Gulen vat hieronder samen waar het hem al deze jaren om draaide: